Szachty instalacyjne i wentylacyjne – wymagania PPOŻ, przepisy, podstawy prawne

Szachty instalacyjne i wentylacyjne stanowią kluczowy element infrastruktury technicznej każdego budynku – zarówno mieszkalnego, jak i komercyjnego. Ich prawidłowe zaprojektowanie oraz wykonanie wpływa nie tylko na estetykę i funkcjonalność obiektu, ale przede wszystkim na jego bezpieczeństwo pożarowe.

Zgodnie z obowiązującym prawem budowlanym i przepisami przeciwpożarowymi (PPOŻ), szachty muszą być odpowiednio zabezpieczone przed rozprzestrzenianiem się ognia, dymu i toksycznych gazów. W niniejszym poradniku wyjaśniamy, jakie są konkretne wymagania PPOŻ, jakich błędów unikać oraz na co zwrócić szczególną uwagę na etapie projektowania, budowy i eksploatacji szachtów.

Czym są szachty instalacyjne i wentylacyjne?

Szachty instalacyjne – definicja i przeznaczenie

Szacht instalacyjny to pionowa przestrzeń konstrukcyjna biegnąca przez kondygnacje budynku, przeznaczona do prowadzenia wewnętrznych instalacji technicznych, takich jak:

rurociągi wodno-kanalizacyjne,
instalacje grzewcze (np. centralne ogrzewanie),
przewody elektryczne i oświetleniowe,
systemy teletechniczne,
przewody gazowe,
instalacje przeciwpożarowe (np. system sygnalizacji pożarowej, hydranty wewnętrzne).

Ich główną funkcją jest uporządkowanie i ochrona instalacji, zapewnienie bezpiecznego i estetycznego prowadzenia przewodów, a także umożliwienie łatwego dostępu serwisowego.

Szachty wentylacyjne – rola w budynku

Szachty wentylacyjne odpowiadają za skuteczną wymianę powietrza między pomieszczeniami a przestrzenią zewnętrzną budynku. Odpowiednia wentylacja przekłada się na zdrowie mieszkańców, komfort użytkowania, a także bezpieczeństwo w kontekście ewentualnych zagrożeń gazowych i pożarowych.

Wyróżniamy trzy główne typy systemów wentylacyjnych:

Wentylacja grawitacyjna – naturalny ciąg powietrza dzięki różnicy temperatur.
Wentylacja mechaniczna – system z wentylatorami wymuszającymi obieg powietrza.
Wentylacja hybrydowa – łączy zalety rozwiązań grawitacyjnych i mechanicznych.

Obowiązujące przepisy PPOŻ i normy techniczne dot. szachtów instalacyjnych

Podstawy prawne i normy

Budowa, zabezpieczenie i eksploatacja szachtów są regulowane przez następujące akty prawne i normy:

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2022 r., poz. 1225 ze zm.) – szczegółowe wymagania techniczne, odporność ogniowa przegród i przepustów.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2020 r., poz. 961 ze zm.) – podstawowe obowiązki właściciela i zarządcy budynku związane z ochroną przeciwpożarową.
Norma PN-EN 1366-3 – metody badania odporności ogniowej przepustów instalacyjnych.
Norma PN-B-02877-4 – klasyfikacja elementów budynków w kontekście ich odporności na rozprzestrzenianie się ognia.
Norma PN-EN 12101-2 – wymagania dotyczące systemów oddymiania i klap przeciwpożarowych.

Wymagania PPOŻ szachtów – co musi zostać spełnione?

Aby zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa pożarowego, szachty muszą spełniać określone wymagania wynikające z przepisów prawa oraz norm technicznych.

Odporność ogniowa przegród szachtów

Przegrody szachtów powinny charakteryzować się odpowiednią klasą odporności ogniowej, zależną od wysokości budynku:

Budynek niski i średniowysoki (do 25 m) – EI 30,
Budynek wysoki i wysokościowy (powyżej 25 m) – EI 60–120.

Oznaczenia klas odporności ogniowej EI oznaczają:

E – szczelność ogniowa (brak przenikania płomieni i gazów),
I – izolacyjność ogniowa (ograniczenie wzrostu temperatury po stronie nieobjętej pożarem).

Oznacza to, że przegrody muszą zapobiegać przenikaniu płomieni oraz ograniczać wzrost temperatury po stronie nieobjętej pożarem.

Warto dodać, że odporność ogniowa dotyczy zarówno ścian, jak i drzwi oraz zamknięć rewizyjnych.

Certyfikowane przepusty instalacyjne

Miejsca, w których instalacje przechodzą przez przegrody szachtów, muszą być odpowiednio uszczelnione przy użyciu materiałów o klasie odporności ogniowej równej przegrodzie. Zgodnie z § 234 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury:

Przepusty instalacyjne w elementach oddzielenia przeciwpożarowego powinny mieć klasę odporności ogniowej (EI) wymaganą dla tych elementów.
Dopuszcza się nieinstalowanie przepustów dla pojedynczych rur instalacji wodnych, kanalizacyjnych i ogrzewczych, wprowadzanych przez ściany i stropy do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.

Należy stosować certyfikowane systemy uszczelnień, takie jak:

masy ogniochronne,
płyty ogniochronne,
kołnierze przeciwpożarowe.

Oddzielenie instalacji o różnych funkcjach

Instalacje o różnych funkcjach nie mogą być prowadzone w tym samym szachcie. Przykładowo:

instalacje gazowe prowadzi się w osobnych szachtach,
przewody elektryczne nie powinny być prowadzone razem z instalacjami wentylacyjnymi.

Wymagania dotyczące drzwi rewizyjnych

Dostęp do szachtów powinien być zapewniony poprzez drzwi rewizyjne o odpowiedniej klasie odporności ogniowej (EI 30 lub EI 60), zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych i umożliwiające szybki dostęp służbom ratowniczym oraz serwisowym.

Zabezpieczenia przed rozprzestrzenianiem się dymu – klapy ppoż

Szachty wentylacyjne powinny być wyposażone w klapy przeciwpożarowe, które w razie pożaru automatycznie zamykają się, zapobiegając rozprzestrzenianiu się dymu i ognia między kondygnacjami.

Nowoczesne rozwiązania technologiczne

W dzisiejszych czasach inwestorzy coraz częściej sięgają po innowacyjne rozwiązania, takie jak:

czujniki dymu wewnątrz szachtów,
systemy klap odcinających,
modułowe szachty prefabrykowane – fabrycznie zabezpieczone i zgodne z normami,
Systemy BMS (Building Management System) do centralnego monitorowania stanu instalacji,

Eksploatacja – obowiązki zarządcy

Regularne przeglądy techniczne

Szachty muszą być okresowo sprawdzane przez osoby posiadające kwalifikacje z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Kontrole powinny obejmować:

szczelność przepustów,
stan techniczny klap,
działanie systemów detekcji dymu i ognia.

Przykłady z praktyki – błędy, których należy unikać

Najczęstsze nieprawidłowości związane z szachtami to:

brak zabezpieczeń ogniowych przepustów instalacyjnych,
prowadzenie kilku instalacji w jednym szachcie,
nieszczelne lub zdegradowane drzwi rewizyjne,
brak klap przeciwpożarowych w wentylacji,
brak regularnych przeglądów.

Każdy z tych błędów może skutkować szybkim rozprzestrzenianiem się pożaru i dymu, zwiększając zagrożenie dla użytkowników budynku.

Podsumowanie – bezpieczeństwo zaczyna się w szachcie

Szachty instalacyjne i wentylacyjne, mimo że często niewidoczne dla użytkowników budynków, odgrywają decydującą rolę w kontekście bezpieczeństwa pożarowego. Ich poprawne wykonanie, zgodne z aktualnymi przepisami PPOŻ oraz normami technicznymi, to obowiązek każdego inwestora, projektanta i zarządcy nieruchomości.

Zarówno na etapie projektowania, jak i eksploatacji, niezbędne jest przestrzeganie zasad oddzielania instalacji, stosowania certyfikowanych materiałów ognioodpornych, regularnego serwisowania oraz wdrażania nowoczesnych systemów wykrywania i kontroli pożaru.

Warto inwestować w bezpieczeństwo – bo nawet najlepiej zaprojektowany budynek traci swoją wartość, jeśli nie chroni zdrowia i życia swoich mieszkańców.